Sterner Wacław, pseud. Adolf, Boss (1908–1979), inżynier dróg i mostów, popularyzator dziejów techniki. Ur. 28 XI w Warszawie w rodzinie ewangelickiej, był jedynym synem Józefa, technika budowlanego, który zginął w r. 1914 jako podoficer armii rosyjskiej, i Heleny z Neudingów (zm. 1927), stenotypistki.

 

Podczas nauki w Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie działał S. w kole młodzieży ewangelickiej; w dodatku do czasopisma „Głos Ewangelicki” pt. „Na Wyżyny” opublikował 7 VI 1925 artykuł o szkolnictwie protestanckim w Polsce w XVI w. Po ukończeniu gimnazjum w r. 1926 studiował na Wydz. Inżynierii Wodnej i Wydz. Geodezyjnym, a po ich przekształceniu, w r. 1933, na Wydz. Inżynierii Politechn. Warsz. Podczas studiów odbył w r. 1932 służbę wojskową. Studia ukończył w r. 1935 na podstawie pracy dyplomowej z budowy mostów i otrzymał stopień inżyniera dróg i mostów. Dn. 1 VII 1935 rozpoczął pracę zawodową jako kierownik referatu obliczeń konstrukcji stalowych w Dyrekcji Okręgowej Kolei Państw. w Radomiu. Następnie od 1 V 1937 w kieleckim Urzędzie Wojewódzkim kierował przebudową drogi państw. w Skarżysku-Kamiennej.

 

S. uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 r. jako ochotnik i walczył w rejonie Kielc i Dęblina, potem był komendantem dworca kolejowego w Łucku. Po wkroczeniu Armii Czerwonej pracował przez dwa miesiące w Krzemieńcu, a następnie, poinformowany o przygotowywanych wywózkach na wschód, uciekł do Generalnego Gubernatorstwa. Zamieszkał w Warszawie; odrzuciwszy propozycję wpisania na volkslistę, pracował jako kierownik robót w firmach budowlanych «Mosaico», «Schmidt» i «Polstephan». Od r. 1943 działał w Robotniczej Partii Polskich Socjalistów pod bezpośrednim kierownictwem szefa Wydz. Wojskowego Jana Mulaka i zajmował się zagadnieniami sabotażu kolejowego, głównie mostowego. Potem zadania te realizował w utworzonej t.r. Polskiej Armii Ludowej. Niósł pomoc znajomym Żydom, wyprowadzając ich z getta i dostarczając odpowiednich dokumentów. Wybuch powstania warszawskiego 1944 r. zaskoczył go na Mokotowie; zgłosił się do tamtejszego dowództwa AK i otrzymał przydział do komp. B-3 p. «Baszta». Nominowany na szefa służby saperskiej kompanii, kierował kopaniem rowów łącznikowych w centrum Mokotowa i opiekował się łącznością radiową. Po utworzeniu na początku września przez Pol. Armię Ludową Obwodu «Mokotów» został S. (pseud. Adolf) w stopniu porucznika zastępcą komendanta obwodu kpt. Edwarda Wtoczkowskiego (pseud. Pasek). Brał udział w walkach o cmentarz na Czerniakowie, na fortach mokotowskich i w okolicach Królikarni, a w ostatnich dniach września w rejonie ulic: Puławskiej, Odyńca, Kazimierzowskiej i Różanej. W końcowej fazie walk na Mokotowie pełnił funkcję oficera włazowego przy ewakuacji kanałami powstańców wycofujących się do Śródmieścia. Wszedł do kanału na czele ostatniej grupy osłonowej, ale na skutek zablokowania przez Niemców podziemnych przejść nie dotarł do celu; po dłuższym przebywaniu w kanałach wyszedł na powierzchnię w okolicach ul. Kieleckiej i dostał się do niewoli. Przetrzymywany w obozach przejściowych w Pruszkowie, następnie w Skierniewicach, został wywieziony do oflagu Sandbostel XB pod Hamburgiem, gdzie brał udział w działalności samokształceniowej. Po wyzwoleniu 29 IV 1945 przez armię brytyjską został mianowany komendantem obozu przejściowego w Buchhorst dla tzw. dipisów (displaced persons). W krótkim czasie zorganizował podobne obozy w Krümmel i Spackenbergu, tworząc w tym ostatnim przedszkole i szkołę dla 300 uczniów.

 

Pod koniec czerwca 1945 wrócił S. do Warszawy i 1 VII t.r. podjął pracę w oddziale Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego na stanowisku kierownika Wydz. Mostowego i Wydz. Kolejowego. Uczestniczył od grudnia w budowie mostu saperskiego na Wiśle. Dn. 15 IV 1946 został dyrektorem Biura Planowania Warszawskiej Dyrekcji Odbudowy (WDO). Jako pełnomocnik WDO do budowy Trasy W-Z (do grudnia 1948) przewodniczył Komisji Rzeczoznawców (do oddania Trasy 22 VII 1949). Wbrew licznym zwolennikom komunikacji autobusowej na Trasie W-Z opowiadał się za uruchomieniem na niej tramwaju. W okresie 1 III 1948 – 15 I 1949 był wicedyrektorem WDO; o swoich ówczesnych doświadczeniach opublikował artykuły, m.in. Co robić z gruzem („Stolica” 1948 nr 29). W tym okresie pracował też dorywczo w Dep. Budownictwa MON jako kierownik robót oraz w Dep. Kadr Min. Przemysłu i Handlu jako wykładowca w Inst. Naukowej Organizacji Pracy. Był członkiem PPS, a od r. 1948 PZPR; po r. 1949 należał do ZBoWiD. Dn. 15 I 1949 został dyrektorem V Oddziału Państw. Przedsiębiorstwa Budowlanego «Betonstal». Od r. 1951 był zastępcą naczelnego inżyniera w «Metroprojekcie». Jesienią 1952 został aresztowany pod zarzutem współpracy z Niemcami i działalności antykomunistycznej w czasie okupacji, ale na odbytej pod koniec r. 1953 rozprawie, po wysłuchaniu świadków obrony, m.in. Mulaka, został uniewinniony. Po wyjściu z więzienia pracował kolejno jako kierownik Pracowni Konstrukcyjnej «Miastoprojektu Śródmieście» oraz zastępca naczelnego inżyniera Zjednoczenia Budownictwa Przemysłowego. Dn. 16 IV 1957 został naczelnym inżynierem Oddz. Warszawskiego Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego, a w okresie 1 II – 30 VI 1958 był dyrektorem tego Oddziału. Przez kolejne lata pełnił stanowiska kierownicze oraz był projektantem i weryfikatorem w biurach i pracowniach projektowych; opracował ponad sto projektów konstrukcyjnych budynków wzniesionych w Warszawie i innych rejonach kraju.

 

S. był popularyzatorem dziejów techniki polskiej i powszechnej; opublikował kilka książek z tej problematyki, m.in. bogato ilustrowane Mosty Warszawy (W. 1960), które stały się punktem odniesienia dla większości autorów piszących o dziejach infrastruktury technicznej stolicy. W pracach z historii komunikacji starał się uwzględnić wkład polskiej myśli technicznej: Narodziny kolei (W. 1964), Od Via Appia do autostrady (W. 1974) i Pojazdem przez wieki (W. 1975). Początkom przemysłu polskiego poświęcił książkę Jak imć pan Tyzenhaus manufaktury urządzał (W. 1972). Pośmiertnie ukazały się wspomnienia S-a z jego pobytu w oflagu i obozach dipisów pt. Gefangeni i dipisi (W. 1979). Przez wiele lat współpracował S. z naczelną redakcją programów literackich i redakcją Kalendarza Historycznego Polskiego Radia. Był członkiem Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa i działał w jego zespole rzeczoznawców, oceniającym stan konstrukcji budynków zabytkowych, m.in. Kazimierza Dolnego. Przyjaźnił się z filozofem Tadeuszem Juliuszem Krońskim. Był miłośnikiem Tatr, gdzie spędzał niemal wszystkie urlopy. Zmarł 24 I 1979 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim (aleja 50, grób 78). Był odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych (1945), Krzyżem Partyzanckim (1945), Krzyżem Zasługi (1946), Medalem za Warszawę (1946) i pośmiertnie Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

 

S. był dwukrotnie żonaty; w małżeństwie zawartym w r. 1935 z Zofią Domańską miał córkę Barbarę (ur. 1940), zamężną Kaczarowską, absolwentkę polonistyki Uniw. Warsz. W drugim związku, zawartym w r. 1959 z Zofią Orszulską, miał syna Adama.

 

 

 

Ajewski E., Mokotów walczy 1939–1944. Biogramy, W. 1999 V (błędny r. śmierci); Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski; – Bartelski L. M., Pułk AK „Baszta”, W. 1990; Marszewski A., Uwagi o książce mgra inż. Wacława Sternera pt. Mosty Warszawy, „Drogownictwo” R. 28: 1973 nr 7–8 s. 219–21, odb. W. 1973; Matuszewski L., Złotnicki W., Żołnierz Pułku Armii Krajowej „Baszta” 1 VIII 1944 – 27 IX 1944, Londyn 1981 s. 50; Mokotów walczy 1944, Oprac. E. Ajewski, W. 1986 I–II, W. 1990 III (błędny r. ur.); Mulak J., Polska lewica socjalistyczna 1939–1944, W. 1990; Sigalin J., Warszawa 1944–1980. Z archiwum architekta, W. 1986 I–II; – Bartelski L. M., Mokotów 1944, W. 1986; Wojciechowski B., W powstaniu na Mokotowie, W. 1989; – „Życie Warszawy” 1979 nr 19 (nekrolog S-a); – AP m. stoł. W.: sygn. 471 (Społ. Przedsiębiorstwo Budowlane), sygn. 693 (Warsz. Dyrekcja Odbudowy); – Informacje córki, Barbary Kaczarowskiej, Marii Bogdańskiej i Adama Jaworskiego z W.